Ekonomist Ali Ağaoğlu ile gazeteci Hakan Güldağ bu haftaki Baht Sohbetleri’nde Merkez Bankası’nın faizi bir puan daha aşağı çekerek yüzde 13’e indirmesinin tesirlerini tartıştı. Krediye erişimde yaşanan zahmetlerin devam ettiğini kaydeden ikili, bir endüstricinin “Reel bölüm de, ayağını gazdan çekti, frenin üzerine koydu, bekliyor” kelamlarını hatırlattılar, birtakım işletmelerin “sipariş alamama istikametinde eğilimler görülüyor” serzenişlerine dikkat çektiler.
Firmaların kendi ortalarındaki alışverişlerin zayıfladığı lisana getirilen sohbette, bir bankacının “Ekonomide en çok, bir ani duruştan korkuyorum” açıklamasının manası sorgulandı. Avrupa pazarında yaşanan daralmanın Türkiye için majör tesirleri olacağı belirtilirken “Dolar/TL, Merkez Bankası’nın tam saha presiyle sabit tutulmaya çalışılıyor. Bir mühlet sonra ihracatçı, ‘kuru biraz daha gevşetin’ diyecek. Finansman bulamazsa üretimi zorlaşacak” denildi.
Güldağ: Merkez Bankası siyaset faizini 100 baz puan daha indirerek 13’e çekti… Rasyonel bir adım gelmedi bana…
Ağaoğlu: Aslında rasyonel bir siyaset izlenmiyordu ki… Onun için bana sürpriz olmadı. Neyse senin yorumunu dinleyeyim.
Güldağ: Her an herşeyin olabildiği bir ülke haline geldik yeterlice. Piyasaların beklemediği bir karar olduğu kesin. İzahı güç. Mizahını da yapmayayım artık. Ancak ‘bir yaşıma daha girdim’ diye diye yeterlice yaşlandık onu söyleyeyim. Aklına fikrine güvendiğim akademisyenliği de olan bir bankacıya ‘rasyonel kavramlarla izah edemediğimi’ söyleyip yorumunu sordum. “Ama kendileri rasyonel davrandıklarını düşünüyor” dedi. Üç-dört münasebet saydı: “Faiz indirme telaffuzunu geri çevirmek bu saatten sonra aslında sıkıntı. Onun için bu söylemi siyaseten faiz indirme telaffuzunu güçlü tutmak istiyorlar. İkincisi, büyüme ile ilgili negatif sinyalleri alıyorlar. Son devirde Merkez Bankası Lideri’nin da katıldığı TOBB’daki toplantılarda ‘Büyüme yavaş, kredi faizi yüksek’ denilerek bunun yeri de yapıldı. Bana nazaran Cumhurbaşkanı burada hiç şaşırtmıyor. Başından bu yana, ‘büyüme ve istihdam’ diyor. ‘Bir kez fabrikalar küçülmeye başlarsa ardını toparlayamayız, asıl felaket o vakit başlar’ diye düşünüyorlar. Üçüncüsü, ağustos ayında ya da izleyen ayda enflasyonun küçük de olsa gerileyeceği bilgisini almış olabilirler. O vakit bu ay indirime gitmek, ‘Faizi indirdik, enflasyonu düşürdük’ demek için uygun bir vakit. Keza dövizde de bir grup imkanlar bulunduğu ortada. ‘Faizi de düşürürüz, dövizimizde gelir’ algısı oluşturulmak isteniyorsa, onun için de bir adım atılacaksa vaktiydi. Öte yandan, krediyi de istediğimiz üzere denetim ederiz art kapıdan diye düşünüldüğünü anlıyoruz.” O vakit kurlar, enflasyon, CDS’lerin üst çıkması ne olacak’ diye soracak oldum, “Pek umurlarında değil, öncelik büyüme ve hasebiyle istihdamda” dedi.
Ağaoğlu: Değişik bir yorum…
Güldağ: Bir de Merkez Bankası’nı çok yakından tanıyan bir hocamıza sordum. ‘Yavaşlama sinyalleri mi bu kararı aldırdı sizce’ diye. “Yavaşlama sinyalleri güçleniyor lakin ben doğrusu kredide bir ‘U’ dönüşü bekliyordum. Bu indirim kararı bir yere oturmuyor. 1 puan indirince, 25 yerine 24 faizle kredi alsa ne fark edecek? CDS’leri, döviz kurunu bu kadar oynatmaya paha mi? Bence Merkez Bankası’nın münasebet olarak yazdığı açıklamalar komik” dedi.
Ağaoğlu: Dinliyorum seni…
Güldağ: Evvelki sohbetimizde Merkez Bankası’nın ayağını gazdan çektiğine ve finansmana erişim derdinin arttığına dikkat çekmiştik. Bir endüstrici bizim o sohbeti hatırlatarak, “Reel bölüm de, ayağını gazdan çekti, frenin üzerine koydu, bekliyor” dedi. Biraz evvel bahsettiğim bankacı dostumuz, krediye erişim ıstırabı nedeniyle işletmelerden sipariş almama istikametinde eğilimler görmeye başladıklarını anlattı. Firmaların kendi ortalarındaki alışverişlerinde zayıflama olduğunu lisana getirdi. Ki, biz de alanda bu tarafta gelişmeleri izliyoruz. “Peki bu işin sonu nereye gidecek” diye sorduğumda, “Ekonomide en çok bir ani duruştan korkuyorum” cevabını verdi.
Ağaoğlu: Firmaların ortalarındaki alışverişin, ticaretin zayıflaması aslında bizim daha evvel konuştuğumuz “ödeme sistemlerinde kan akışı durmamalı” tespitimizin bir yansıması. Krediye ulaşımın zorlaştırılması ile ödeme sistemlerinde aksaklık olabileceğini, bir riskin doğacağını konuşmuştuk. En kolay anlatımıyla parasını alamayacak diye korkuyor iş insanları. Alamayınca da kendi ödemesini yapamayacak. İşte bu bizi, bankacı dostumuzun dikkat çektiği “ani duruş” dediğimiz yere götürür. Bu nedenle ödeme sisteminin tıkanmaması gerektiğini vurguladık. Bu türlü bir risk evvelce hiç konuşmadığımız kadar gündemimize girmiş durumda. Ben ödeme sistemlerinde aksama ihtimaline değinirken, ‘ani duruş’ lafını söylem etmemiştim. Daha sık duyabiliriz.
Güldağ: Bankalarla endüstriciler ortasındaki piyasanın hacmi 2 ise, sanayicilerin ya da iş dünyasının kendi ortasındaki hacim tahminen 10. Bu iç piyasa natürel. Geçen hafta ihracat tarafında da zahmetler yaşanabileceğini söylemiştin.
Ağaoğlu: Avrupa pazarı daralıyor. Enflasyon arttığı için Euro faizi artıyor lakin Euro kıymet kaybediyor. Türkiye için çok majör bir tesiri var bunun. Talep düşüşü artıyor Avrupa’da. Artan enflasyona ve personellik maliyetlerine rağmen işletme sermayesi gereksinimi sıkışıklığı var. İhracatın finansmanında zorluk yaşanıyor. Dolar/TL Merkez Bankası’nın tam saha presiyle sabit tutulmaya çalışılıyor. Kurunuz sabit, öteki gelir yahut gelir artırıcı kalemlerinde de teknik olarak azalan bir tesir var. Bir müddet sonra ihracatçı, ‘kuru biraz daha gevşetin’ diyecek. Finansman bulamazsa üretimi zorlaşacak.
Güldağ: Bankacı dostumuz krediye erişimde 4 kategoriden bahsetti. Diyor ki; “hükümetin istediği tarafta hareket eden, yani ihracat yapan, döviz getiren, KKM’ye geçen bir kesim var ve bunların bilhassa kamu bankalarına ulaşımı rahat. Tıpkı durumda olan lakin kamu bankaları başta erişimleri kolay olmayan bir ikinci küme daha var. İtirazların, ses yükseltmelerin geldiği kümelerden biri bu kesim. Üçüncü bir küme, ithalat yapıyor yüklü, orta malı üretiyor. Bu kesitin aslında krediye ulaşımı istenmiyor. Bir de işi şu ya da bu nedenle güzel yürümeyen bir kesim daha var. Bu kesim de şu sıralar sesini yükseltmeye çalışıyor, sanki bizi kurtaracak da bir şeyler gelir mi diye.”
Ağaoğlu: Bankacı dostumuzun söylediği bu 4 kategori aslında tarih boyunca daima vardı. Lakin o eskinin Eximbank’ın ortalıkta olmaması asıl sorun. Gerisinde TL dövize gidecek korkusu var. Bu paranoyadan vazgeçmek lazım. Krediler açılmazsa sorun büyür. Güldağ: Nasıl?
Ağaoğlu: Kredi bulma aslında kaldıraçlandırma işi. Yani sizin 1 liranız varken, 1 lira da kredi bulunca 2 liralık süreç hacminiz oluyor. 1 liralık kredi bulamadığınızda tekrar 1’e geri döneceksiniz. Fakat birinizin tahsilat mühleti uzun olduğunda bugün işletmenizi de çalıştırmak için peşin paraya dönmek istediğinizde, karşı tarafta size peşin parayı ödeyecek kişi bulamayabilirsiniz. Bu durumda korkarım şirketler güç duruma düşecek. O vakit bahsettiğin birinci kümedeki şirketlere parıltı yağacak. Onlar tahminen dara düşen başkalarını gidip satın alacaklar. Ya monopolleşmeye ya daha fazla zombiye gerçek gidilecek.
Güldağ: Hatırlarsan katıldığımız toplantılardan birinde dal temsilcisi “bizi karsızlık değil, nakit akışı batırır” dedi.
Ağaoğlu: Kesin kuraldır. Ben 10 liraya alıp 9 liraya satarım. Daima olarak bunu yapabilirim. Teknik olarak da bilançomun ziyan hanesine daima müellifim. Tesla örneği hoş örnektir buna. Bir orta ayrıntılı anlatırım. 10 liraya mal edip 5 liraya satıyor diyelim. Her 1 lira ziyana karşı 1 lira fonlama bulabildiğiniz sürece siz bu ziyanı sonsuz mühlet devam ettirebilirsiniz.
Güldağ: Ağır KKM dönüşü sürecindeyiz. 18 milyar doları ağustosta olmak üzere büyük kısmı kurumsal ve TCMB kaynaklı temmuz ile ağustosta 30 milyar dolarlık KKM’nin dönüşü hesaplanıyor. Yüksek bir döviz talebi olup olmayacağı merak ediliyor.
Ağaoğlu: Ben ona bağ bozumu diyorum. Kur Muhafazalı Mevduat bağ bozumu ayındayız. KKM çabuk bitirilecek, orta tahlil olarak üretilmiş üzere bir enstrümanken hayatın bir kesimi haline geldi. KKM’ye olan gereksinim ortadan kalkmadı yahut bunun kullanılmasına yol açan ortamda majör ve kıymetli bir güzelleşme de hissedilmedi.
O yüzden de risk olarak görülüyor. KKM’ye devam etmek isteyen beşerler sahiden azalıyor yahut tereddütlü devam ediyorlar. Başkaları de işte biz bir çekelim bir alabilelim bakarız, sonra tekrar yenileriz üzere bir belirsizlik ve güvensizlik ortamı var. Yani güvensizlik dediğim biraz önce söylediğin iş dünyasına yansıma. Yeniden bankacının söylediği üzere bir ani duruş riski.
Doğalgazda belirleyici ‘hava durumu’ olacak
Güldağ: Petrolde, zayıf gelen ekonomik göstergeler ve İran’la nükleer mutabakatın sağlanacağı haberlerinin tesiriyle dalgalı görünüm devam ediyor. Avrupa’da gaz fiyatlarında yükselme sürüyor. Gazprom, kış aylarında fiyatın 4 bin doları aşabileceği ihtarında bulundu.
Ağaoğlu: İran denkleme girerse 85 doları görebilirim demiştim. Bu sene büyük ihtimalle 95 dolar düzeyini baz yapacağız diye düşünüyorum yıl sonuna gerçek. Çok az altına inip çok az üstüne çıkar üzere görünüyor. Bu türlü kırılıp dökülecek bir denklem petrol tarafında az şimdilik. Doğalgaz tarafı ise sürprizlere hamile diyeyim. Bir kez çok net olan bir şey var, hava durumu belirleyici olacak. Yani havalar ılıman giderse bir yere, soğuk giderse diğer bir yere evrilecek. Stoğunuz kırılgansa şayet bu hava durumundan çok net etkileneceksiniz demektir.
Euro’da ‘kötü senaryo’ ihtimali artıyor
Güldağ: İhracatımız açısından da kıymetli olan Euro/Dolar paritesi 1,01-1,02 bandında istikamet arıyor. Türkiye’ye tesiri bakımdan nasıl bir senaryo ağır basıyor sence?
Ağaoğlu: Parite 1’e kadar geldi. Amerika’daki faizler yavaş artırılacak deyip tekrar 1,03’lere geldi. Euro tarafı toparlanamadığı üzere hala berbat bir senaryo ihtimali artıyor. Yani 1’e tekrar gelir ve kırarsa ikinci deneme de sahiden 0,92 – 96 bölgesinde bir yere kadar gidecek Euro. Parite 1,25, hatta bir sene evvel 1,17’lerden bugün 1’lere gelmiş durumda. Yani baktığın vakit yüzde 15’lik paha kaybından kelam ediyoruz. Çok önemli bir paha kaybı bizim için. Genel döviz ölçüsünde direkt Euro bazında azalma. Daha da değersizleşecek bir Euro Türkiye için daha önemli bir sorun haline gelir.