* Ekonomist Ali Ağaoğlu ile gazeteci Hakan Güldağ bu hafta Talih Sohbetleri’nde gerçek kesimin ‘finansmana erişim’ talebini ele aldı. İkili, Merkez Bankası’nın ayağını gazdan çekmesiyle motordan ses gelmeye başladığı, devamında işlerin çatallaşabileceği, bu noktaya gelmeden atılabilecek adımlar olduğu görüşünde birleşti.
* Güldağ ve Ağaoğlu, gerçek kesim ile Merkez Bankası’nın bir ortada olduğu toplantıda enflasyonla gayret ve izlenen siyasetlerin konuşulmadığına işaret ederek, tarışmaları yalnızca ‘kredi’ ekseninde döndüren iş dünyasını eleştirdi. İkili, Tayvan tansiyonunun yanı sıra Avrupa’daki güç krizi ve emtia cephesindeki gelişmeleri ve bunların piyasalara tesirini de ele aldı.
Güldağ: Son devirde gerçek bölümden, sanayiciden “finansmana erişim zorlaştı” şikayetleri uygunca arttı ve dozu da yükseldi. Ankara’da Merkez Bankası Lideri Şahap Kavcıoğlu’nun konuk olduğu TOBB kesim meclisleri istişare toplantısı da büyük ölçüde bu minvalde cereyan etti. Endüstrici uygun maliyetli kredi arayışında. Merkez Bankası Lideri Kavcıoğlu da sayılar vererek gerçek bölüme son devirde önemli kaynak aktarıldığını vurguluyor. Bir bankacı dostumuzla konuşurken dedi ki, “Merkez Bankası o denli tam frene basmış değil fakat gazdan ayağını çekti. Bu bile motordan homurtulu sesler yükselmesine neden oluyor.”
Ağaoğlu: APİ’den ve swaplardan izlenebiliyor bu…
Güldağ: Olağan açık piyasa süreçlerinden de bu takip edilebiliyor. Merkezin şu sıralarda APİ’den yaptığı fonlama geçen yıl sonundan düşük aylık bazda. Sayılara bakınca durum görülüyor esasen. 2020 sonu 277 milyar lira. Geçen yıl sonu 563 milyar lira. Bir yılda yaklaşık ikiye katlanmış. Lakin ancak şu sırada 420 milyar lira. Ölçü olarak da düşüş var, bir de enflasyonu hesaba katarsan önemli bir ayağını gazdan çekme hali var doğrusu. Kavcıoğlu’nun verdiği aktarılan kredi sayıları da yanlışsız, gerçek kesimin finansmana gereğince ulaşamıyoruz şikayetleri de bir gerçek…
Ağaoğlu: Benim dikkatimi çeken konulardan biri; kredi konusunun temel sorumlularından biri olan BDDK’nın toplantıda olmaması. Lakin davet Merkez Bankası, BDDK ve üç kamu bankasının katılacağı bir istişare toplantısı üzerindeydi. Yani bu bildiri Merkez Bankası’na mı verildi? Aslında BDDK’nın da toplantıda olması gerekiyordu. Hal bu türlü olunca gerçek istişareden kelam etmek pek mümkün olmuyor. Merkez Bankası da ısrarla “Dediğim gerçek ve izlediğim siyaset sonuç verecek” dedi.
Bir de şu dikkatimi çekti: Ortada bir fil ve körlerin bu filin değişik taraflarını tutarak tanımına misal bir durum var. Kulağını tutan yelkene benzetmiş, kuyruğunu tutan diğer bir şeye benzetiyor. Bir kez şunu söyleyeyim; her kesim kaygısını anlatırken, ne kadar dayanağa muhtaçlığı olduğunu söylerken, ortaya garip bir tablo çıktı. Bölüm temsilcilerinin etkiledikleri insanları topladığım vakit Türkiye’nin nüfusunun 250 milyon, hatta 300 milyon olduğu ve ihracatın 1,5 milyar dolar, ülkenin GSYH’nın da 2,5 trilyon lira olduğu izlenimi oluştu bende.
Güldağ: Herkes kendi bölümü üzerinden hareket ediyor. Ortak telaffuz uygun krediye bir an evvel ulaşmak üzerine odaklandı. Zira gerçek dal de uygulanan politakanın sonuçlarıyla başa çıkmaya çalışıyor. Buna yol açan temel nedenlere, örneğin enflasyonla çaba konusuna pek değinilmiyor. Gerçek dal piyasanın giderek sıkışmakta olduğunu görüyor. Kaynakların daha da sıkışmasıyla, daha güç günlerin kendisini beklediğini seziyor.
Ağaoğlu: Bahsettiğin sıkışıklığın artmasına sebep olacak sorunların bir kısmını çözebilmek ismine adım atılabilir lakin… Örneğin, en çok tartışılan reeskont konusunda kredi ölçüsü ve müddeti kadar yüzde 70 kuralı getirilebilir. 10 milyon dolar ihracatınız var, 100 bin dolar kredi aldınız. 10 milyon doların tamamı için bu kurallara uymak zorundasınız. Halbuki aldığınız kredi kadar uygulanırsa hiç olmazsa bir rahatlama sağlanır. Yoksa bu krediyi almanın pratikte hiçbir manası yok. Harikulade bir taahhüdün altına giriyorsunuz.
Güldağ: Artık biz de pratik meselelere dalmış olduk fakat mesela bu bağımsız kontrol sorununa de bir el atılması gerekiyor anlaşılan. Bankacılar da bunun kendilerini çok yorduğunu ve müşterileri ile karşı karşıya getirdiğini iletiyor.
Ağaoğlu: Motamot. Türk lirası kredi kullanımıyla ilgili olarak BDDK’nın yapmış olduğu düzenlemelerdeki bağımsız kontrol kuralı gözden geçirilmeli. Tam bağımsız kontrol yıl sonunda olur. Yıl sonundaki bilançoya nazaran faal ve Türk lirası döviz rasyolarını ayarladığınız taktirde cironuza ve aktifinize nazaran yıl sonu sayılarıyla 30 Haziran sayıları ortasında 6 ayın enflasyonu kadar fark var. Siz bugünkü sayılara nazaran baktığımızda muhtaçlık duyduğunuz işletme kredisine karşılık 31 Aralık bilançolarına nazaran de kredi kullanabiliyorsunuz. Burada da bir arıza var. Önemli bir karışıklık yaşanıyor. Büyük vakit kaybı var. Tahlili için bağımsız kontrolden çok, şirketlerin beyanları kabul edilmeli. Yanlış beyanda bulunanlara da önemli ceza gelmesi lazım. Bankalar bunu şirketlere yüklüyorlar, taahhütname alıyorlar. Şirketler de bu taahhütnameleri vermek imkanları olmadığı için, bu sefer ‘gönüllü’ olarak kredi kullanmamaya başlıyorlar. Çözmedikçe kilitlenme riski artıyor.
Güldağ: İşler kaynak tarafında daha da çatallaşabilir. Benim alandan ve toplantılardaki görüşmelerden edindiğim izlenim; bu finansmana erişim badireleri sürerse, bir aya kalmaz sıkıntılar katlanır. Bir endüstrici ‘ters makasta’ yakalandık diyordu. Emtia fiyatlarındaki gerileme, iplikte, metalde mesela önemli servet kayıplarına yol açıyor. Endüstricinin parası ya hammaddede, ya orta malında, ya makinenin üstünde. Öte yandan, endüstrici önemli fiyat artışları yaptı. Güç maliyetleri de arttı. Bir endüstrici, ‘işçilik fiyatlarımız yüzde 94, güç maliyetimiz yüzde 249 arttı’ diyordu. Bu esasen artmakta olan sakinlik işaretlerini güçlendiriyor. Türkiye PMI 46’ya geriledi. Önemli bir işaret. Kapasite kullanımı da düşüyor, zira talepte de düşüş var. Dış ticaret bilgilerine de dikkatini çekerim. Dış ticaret açığı 62 milyar doları buldu. Bu tablo bu türlü devam ederse, turizmdeki güzel havaya karşın, dış kaynak muhtaçlığı döviz gereksinimi yeterlice zorlayıcı olacak. Daha fazla diyaloğa, iş dünyası ile otoritenin birbirini anlamaya muhtaçlığı var. İnatlaşma, çekişme lüksümüz yok. Meğer sen de söyledin, atılabilecek adımlar var. Ve de acil olarak…
Ağaoğlu: Bu noktada biraz gerçek dal tarafını eleştirmek istiyorum müsadenle… Kimse ‘enflasyon yüzde 80’e dayandı, daha da yükselecek fakat buna rağmen siyaset faizi 14. Enflasyonla nasıl gayret edeceksiniz de bizim işletme sermaye muhtaçlığımız azalacak’ sorusunu sormadı. Bunu gereğince yüksek sesle tabir etmedikleri için ben de gerçek bölüm tarafını eleştirmek istiyorum. Yalnızca Merkez Bankası’nın ucuz reeskont kredisine göz dikerek bir yere varamayız. Bu enflasyon hepimiz için büyük ziyan. Hepimizi kemiren bir kanseri görmezden gelirse iş dünyası, fırsatı kaçırdığı için hayıflanacaktır enininde sonunda.
Avrupa’nın soğuğu bizi de üşütür
Güldağ: Avrupa’ya doğalgaz akışında tehlike çanları çalmaya devam ediyor. Gazprom, Kuzey Akım 1 boru sınırına ilişkin bir gaz türbininin bakım için Kanada’ya gönderildiğini lakin yaptırımlar nedeniyle teslim alınamadığını duyurdu.
Ağaoğlu: Daha evvel de belirttiğim üzere yıl sonuna yanlışsız taraflar bence biraz daha sertleşecek. Rusya, kışa yanlışsız gaz vanasını düzgünce kısacak diye düşünüyorum. O yüzden 2020-21 ortalamasına nazaran Almanya’daki elektrik kilovat saat fi yatları 10 kat artmış durumda. Avrupa nasıl tepki gösterip nasıl dayanacak sorusu şu anda benim için biraz muğlak. Bu kış Avrupa için gerçekten çok soğuk geçecek. Avrupa’da maliyetlerin ve enflasyonun arttığı bir ortamda harcanabilir gerçek gelirlerin artmaması talebi düşürecek. Bizi de temel vuracak olan olumsuz taraf bu olur. Yani
Avrupa’nın soğuğu bizi de üşütür.
Güldağ: Doğalgaz krizi, bağımlılığı azaltma muhtaçlığının acilleşmesi, Almanya’nın hidrojene yaptığı yatırımlar… Yani genel fotoğrafa baktığımda tüm bunlar bana çok da rastlantısal olarak şekillenmiyor üzere geliyor. Komplo teorilerini hiç sevmem ancak sonuç itibariyle bir şeyler değişecekse herhalde bu türlü ortamlar gerekiyor. Bunların peşinde olanlar da bu ortamlardan herhalde yararlanıyorlardır diye düşünüyorum.
Ağaoğlu: Sıkıntı, oyunu bozacak diyelim. Yani en büyük icatlar savaşlarda çıkar. Şu anda da bir savaş var. Bu yalnızca Ukrayna- Rusya savaşı değil, tıpkı vakitte ekonomik bir savaş. TOBB toplantısında bir sanayicimiz kimya dalındaki lisanslama mevzusuyla ilgili acil tedbir alınması ve bunun da finanse edilmesi gerektiğini söyledi. Dünya her manada dönüşüm yaşarken, bizim de buna ahenk sağlamamız gerek. Reeskontu tartışarak gücümüzü öbür türlü harcayarak nasıl güçlü rekabet edeceğiz.
Petrol, Rusya denklemi çözülmeden düşmez
Güldağ: OPEC+ eylül ayı için arzda mütevazı bir artış konusunda anlaştı. Talepteki zayıflamanın da tesiriyle fi yatlarda sıkışma izliyoruz.
Ağaoğlu: Eylül ayında petrol arzı günlük 100 bin varil kadar artırılacak. Petrol üreticileri muhtemel kış krizi için yedek kapasite tutuyor. OPEC+ sonrasında petrol fi yatlarında sonlu yükseliş yaşandı. Brent 102 dolar düzeyinden döndü ve yine 100 doların altına indi. Bu ortada Brent petrolle Amerikan petrolü ortasındaki fark 7-7,5 dolarlara geldi. Bir orta 10 dolara kadar çıkmıştı. Bu şunu gösteriyor; Amerika tarafı biraz daha rahat görünüyor. Avrupa hala daha Rusya tesiriyle durumdan olumsuz etkileniyor. Arz güvenliğiyle ilgili sorundan ötürü Avrupa’da yahut Brent tarafındaki petrol fi yatı görece yüksek. Petrol fi yatlarında en azından Ukrayna- Rusya denklemi çözülmeden kalıcı, önemli bir düşüş olacağını düşünmüyorum.
Emtiada değerli bir duraktayız
Güldağ: ABD Temsilciler Meclisi Lideri Pelosi’nin Tayvan ziyareti ABD ve Çin ortasında tansiyonu tırmandırdı. Başta emtia fi yatları olmak üzere ekonomik tesirleri üzerinden nasıl yorumlarsın…
Ağaoğlu: Ukrayna ve Tayvan’ı birlikte kıymetlendirmek lazım. Dünya tekrar iki yahut üç kutuplu bir yapıya mı bürünecek, bu yapıların hazırlıkları mı yapılıyor bilmiyorum lakin Amerika’nın bu kadar kısa müddet içinde iki uç yerde birden faal rol almaya başlamış olması birtakım değişimlerin başladığını gösteriyor bana. Bu sürecin nereye evrileceğini kestirmek için biraz daha Pasifi k denklemini çalışmak gerekiyor. Bilhassa Abe’nin öldürülmesi de benim için kıymetli bir bahis.
Güldağ: Bu tıp faz değişikliklerinde daima bu türlü bir öykü ile karşılaşıyoruz…
Ağaoğlu: Abe’nin öldürülmesi bana Birinci Dünya Savaşı’nı başlatan Sırp prensinin öldürülmesi üzere bir öyküyü anımsattı. Sanki Abe’nin öldürülmesi de bu türlü bir işaret fişeği midir sorusu bende uyandı. Yani bence ölçülü bir önderdi Abe, milliyetçi tarafı ağır basmayan, dünya istikrarlarını koruyan birisiydi. Bu türlü ölçülü birisinin öldürülmesi bana çok kolay bir olaymış üzere gelmiyor. Orta uzun vadede derslerimizi süratli çalışmamız gerekiyor. Daha süratli anlamamız gerekiyor ve daha fazla okuma yapmamız gerekiyor. Tayvan özelinde ekonomik tesirlerini daha net yorumlamak için süreci takip etmek gerek. Resesyon mümkünlüğü ister istemez üretim ve talep tarafını etkileyecek. Doğal olarak da emtia fi yatları artan fonlama maliyetleri ile birlikte geriliyor. Yani daha ne kadar geriler sorusunun yanıtı bende az geriler formunda tezahür ediyor. Endüstriyel ve ziraî emtia tarafında bence kıymetli bir durak düzeyine geldik. İstisnası bence petrol.